بریارنامەی 598ی ئەنجومەنی ئاسایش نەتەوەیەکگرتووەکان

بریارنامەی 598، کۆتایی هێنان بە شەری نێوان عێراق و ئێران و بەردەوامی شالاوەکانی ئەنفال

بریارنامە و کاردانەوە سەرەتاییەکان

ئەنجوومەنی ئاسایش لە ساڵی 1986 دووجار بڕیارنامەی دژ بە شەڕی ئێران و عێراقی پەسەند کردبوو، لە بڕیارنامەی 582 و 588. بەڵام هیچ کام لەم دوو بڕیارنامەیە لەلایەن لایەنە شەڕکەرەکانەوە جێبەجێ نەکرابوو.

بڕیارنامەی ٥٩٨ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ١٩ی تەمموزی ١٩٨٧ دوای وەبیرهێنانەوەی بڕیارنامەی 582 و 588، بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕی ئێران و عێراق پەسەندکرا. بڕیارنامەی ٥٩٨ لە دوای ڕاپۆرتێک کە لەسەر فەرمانی ئەمینداری گشتی کۆکرایەوە و تێیدا دەرکەوت کە عێراق چەکی کیمیایی لە دژی سەربازانی ئێران بەکارهێناوە. ئەم بڕیارنامەیە بە پێچەوانەی بڕیارنامەکانی پێشوو بەپێی بەشی حەوتەمی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان (ماددەی ٣٩ و ٤٠) دەرچوو، بەو مانایەی کە پابەندنەبوون دەتوانێت ببێتە هۆی دەستێوەردانی ئابووری یان سەربازی لە وڵاتی سەرپێچیکار. دەقەکەی جیاواز بوو لە بڕیارنامەکانی پێشوو. پرسی “بەرپرسیارێتی لە ململانێ” بۆ یەکەمجار تیایدا هاتە ئاراوە، کە “بڕیاردانی دەستدرێژکار” بوو کە ئێران دەیویست. بێگومان ئەو بڕیارنامەیە هەموو داواکارییەکانی ئێرانی بەدی نەهێنا، چونکە ئێران پێداگری لەسەر ئەوە دەکرد کە سەرەتا دەستدرێژکارەکە دیاری بکات و دواتر بڕیارنامەکە قبوڵ بکات، لە کاتێکدا ئەنجومەنی ئاسایش ئەم مەرجەی قبوڵ نەکرد (دواجار یەکلاکردنەوەی دەستدرێژکارەکە لە دوای شەڕی کوێت و لە دۆخێکدا کە عێراق پشتیوانی ڕۆژئاوای لەدەستدابوو). ئەو بڕیارنامەیە دوای دوو ڕۆژ لەلایەن عێراقەوە قبوڵکرا، بەڵام دوای نزیکەی ساڵێک و لە 19ی تەمموزی 1988 لەلایەن ئێرانەوە قبوڵکرا. عێراق کە لەم کاتەدا لە پێگەیەکی سەربازی باشتردا بوو، درێژەی بە هێرشەکە دا و دووبارە چووەوە ناو خاکی ئێران، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو بریارنامەکە لە 8ی ئابی 1988 کەوتە بواری جێبەجێکردنو لە ١٩ی ئابی ١٩٨٨ شەڕ کۆتایی هات.

ناوەرۆکی بڕیارنامەی 598 داوای ئاگربەستی دەستبەجێ نێوان ئێران و عێراق و گەڕانەوەی دیلەکان بۆ زێدی خۆیان، و کشانەوەی هەردوو لایەن بۆ سنووری فەرمی خۆیان، دیاری کردنی لایەنی دەستپێشخەری جەنگ.

هەروەها داوا لە ئەمینداری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان کراوە تیمێک لە چاودێران بۆ چاودێریکردنی ئاگر بەستەکە بۆ ناوچەکە بنێرێت.ناوەرۆکی بڕیارنامەی 598 داوای ئاگربەستی دەستبەجێ نێوان ئێران و عێراق و گەڕانەوەی دیلەکان بۆ زێدی خۆیان، و کشانەوەی هەردوو لایەن بۆ سنووری فەرمی خۆیان، دیاری کردنی لایەنی دەستپێشخەری جەنگ. کە چونکە ئێران پێداگری لەسەر ئەوە دەکرد کە سەرەتا دەستدرێژکارەکە دیاری بکات و دواتر بڕیارنامەکە قبوڵ بکات، لە کاتێکدا ئەنجومەنی ئاسایش ئەم مەرجەی قبوڵ نەکرد (دواجار یەکلاکردنەوەی دەستدرێژکارەکە لە دوای شەڕی کوێت و لە دۆخێکدا کە عێراق پشتیوانی ڕۆژئاوای لەدەستدابوو دیاری کرا).

بەردەوامی شالاوەکانی ئەنفال لە دوای جێبەجێکردنی بڕیارنامەی 598

بریارنامەکە کۆتایی بە هەموو ئۆپەراسیۆنەکانی شەڕ نێوان هەردوو وڵات هێنا. هەردوولا کشانەوە بۆ سنووری دیاری کراوی خۆیان و شەڕ کۆتایی هات، بەڵام عێراق لە دوای ئاگربەستیش لە شاڵاوەکانی ئەنفال بەردەاوم بوو دەوڵەتی عێراق لە کۆتایی تەمووز تا 25 ئابی 1988 خەریکی ئەنفالی حەوتم لە دۆڵ و نێو چیاكانی شەقڵاوەو ڕواندز تا سەرسنور کە پێشمەرگە بەرگری زۆری کرد.

رژێم کە لە دوای ئاگر بەست دەستی بەتاڵ ببوو وەستانی شەڕی عێراق، ئێران پاڵپشتێكی گەورە بوو بۆ عێراق، هاوكات وزەو تواناكانی هێزی سوپای بۆ رادەیەكی زۆر بەرزكردەوە، سەركردایەتی رژێمی عێراق بەپەلەبوو بۆ بەردەوام بوون .و تەواو كردنی شاڵاوی ئەنفال‌و كۆتایی پێهێنانی

(ئەنفالی كۆتایی ( خاتمة الانفال

لە کۆتایی ئاب تا 6ی ئەیلولی 1988 بەپێی راپۆرتێکی شیکاریی شاڵاوی ئەنفالی کۆتایی( خاتمة الانفال) كە (لیوا روكن یونس محمد الزرب) فەرماندەی فەیلەقی پێنج لەچەشنی (ئەو پەڕی نهێنی ‌و تایبەت) بە ژمارە (ح2 \2422) لە (25 ك. 1. 1988) بۆ فەرماندەیی گشتیی سوپای ناردووە. باسی شاڵاوەکانی ئەنفالی 5و 6و7 و ئەنفالی کۆتایی یان هەشتم لە بادینان دەکات.

لە راپۆرتەکەدا هاتووە لە 25 ئاب بە کەڵک وەرگرتن لە گەورترین هێز ولە قیادەی فەیلەقەكان و هێزەكانی بەرگری نیشتمانی و جاشەکان لە ناوچەكە رووی لە ناوچەی بادینان کرد. لەگەڵ هێزی ئاسمانی بۆ بە کار هێنانی چەکی کیمیایی.لە ئەنفالی هەشتەم کۆمەڵکوژی و لەسێدارەدان و گولەباران کردنی بەکۆمەڵ و پان کردنەوەی سەر بە بلوک لە پێش چاوی کەسوکاریان، لە کۆمەڵکوژی ژن و منداڵانی گوندی کۆرفێل و 36 کور و پیاوی گوندی کوریمێ تاوانەکانی قەڵای نزارکێ لە بەناوبانگترینیانە.هەروەها نزیکەی 100 گوند و ناوچەی شاخاویی لە بادینان لە ئەنفالی کۆتایی کیمیاباران کران . کە کیمیابارانی گوندی برجینی و پانکێ لە گرنگترینیانە. دواتر لە ساڵیادی شاڵاوەکە بە تەواوی باسی تاوانەکە دەکەم.

لە شاڵاوی ئەنفالی کۆتایی جگە لە ئەنفالکردنی 14473  کەس لە خەڵکی سڤیلی ناوچەکە، ژمارەیەکی زۆر بە چەکی کیمیایی شەهید و سەدان برینداری لێکەوتەوە جگە لەوانەش هەزاران کەس بەناچاری ئاوارەو دەربەدەری وڵاتی تورکیا بوون . لە 6ی ئەیلولی 1988، جینۆسایدی دژە کورد لە چوارچێوەی لێبوردنی گشتی( عفوی عام)ی درۆیینی بەعسیەکان بە ناوی ئەنفال کۆتایی هات. لە کاتێک هێرش و پەلاماری سەربازی و گرتن و کوشتن و بێسەروشوێن کردن لە لایەن سوپای عێراق و دامودەزگا ئەمینیەکان بەردەوام بوو. بەتایبەتی ئەوانەی لە ناچاری باوەڕیان بە عفوەکە کرد لە ئاوارەیی و دەربەدەری گەڕانەوە. لە وانەش ئاوارەکانی کیمیابارانی هەڵەبجە لە گەرانەوە ئەنفال کران و ڕەوانەی نوگرە سەلمان کران.

راپۆرتی ئەنفالی کۆتایی زیاتر لە 60 لاپەرەیە و یەكێك لە هۆکارە سەرەکیەکانی ناساندنی کەیسی ئەنفال بە جینۆساید لە دادگای باڵای تاوانەکانی عێراق، ئەویش وەستانی شەری نیوان عێراق و ئێران بە بریارنامەی 598 و بەردەوامی رژیم لە كوردکوژی لە شاڵاوەكانی ئەنفال بوو. کە نیەتی قڕکردن و جینۆسایدی کوردی بۆ دادگا سەلماند کە سەدام و دارودەستەی کە سەرکردایەتی دەوڵەتی عێراقیان لە دەستبوو و بروبیانوی جۆراجۆریان بۆ پاکانە کردن دەهێناوە.