نسل کشی در بمباران شیمیایی حلبچە -1988

دولت عراق همواره تصمیمات جامعه جهانی را زیر پا گذاشته و به هیچ اصول بین المللی گوش نداده و از ارتکاب جنایات علیه بشریت دریغ نکرده و حتی مقامات و مقامات ارشد این رژیم استفاده از این سلاح ها را انکار نکرده اند. آنها استفاده از سلاح های بزرگتر و مخرب تر را مشروع دانسته اند، در اصل دولت عراق در اوایل دهه‌ 1970 فعالیت‌های تحقیقاتی خود را در ارتباط با توسعه‌ سلاح‌های شیمیایی آغاز کرد و در سال 1982بە بهرەبرداری از آن رسید و  قادر بوده انواع مختلف عوامل شیمیایی شامل عوامل تاول‌زا (گاز خردل) و عوامل اعصاب (گاز تابون، گاز سارین و گاز وی‌ایکس) را تولید کند. و از آن در طول جنگ با ایران و علیە مردم کرد  در طی سالهای 1984- 1988استفادە نمود.

پروتکل ژنو (به انگلیسی: Geneva Protocol ) یا کنوانسیون ژنو یا قانون ژنو، قانونی برای منع استفاده از موادی در جنگ است که باعث خفگی و مسموم ساختن و گازهای دیگر که در این رده قرار می‌گیرند و منع جنگ‌های باکتریولوژیکی، نوشته شده‌ است. این قانون در 17 ژوئن سال 1925 به تصویب رسیده و در 8 فوریه 1928 اعمال شده است کە در آن استفاده از سلاح های شیمیایی به هر نحوی ممنوع است. دولت عراق از سال 1931 به عضویت پروتکل 1925 ژنو درآمد و البته این شرط را لحاظ کرده بود که در صورت استفاده‌ اولیه از سلاح‌های شیمیایی توسط طرف متخاصم مقابل، خود را ملزم به پروتکل نخواهد دانست. ولی خود شروع کنندە استفادە از سلاحهای شیمیایی شد.

تاریخچه استفاده از سلاح‌های شیمیایی

در سال 1915، آلمانی‌ها گاز کلر را در منطقه ایپر بلژیک علیه فرانسویان و انگلیسی‌ها استفاده کردند. معرکه ایپر مجموعە از جنگ و درگیریهای در جریان جنگ جهانی اول بود که در نزدیکی شهر ایپر بلژیک میان ارتش آلمان و ائتلاف (بلژیک، فرانسه، نیروی انگلیس و نیروی کانادا) رخ داد. در این پنج درگیری، تلفات ممکن است بیش از یک میلیون نفر باشد.

در معرکه دوم ایپر (22 آوریل – 15 مه 1915). اولین استفاده جمعی از گاز سمی توسط ارتش آلمان. حدوداً 100،000 مصدوم بە دنبال داشت.

حمله شیمیایی به حلبچه

در ماه‌های پایانی جنگ عراق و ایران، در 16 مارس 1988، حلبچە مورد یکی از وحشتناک‌ترین حملات نسل کشی در برابر چشمان جهان و سازمانهای بین لمللی قرار گرفت.  حلبچە در یک چشم بهم زدن مورد حملە بمباران شیمیایی قرار گرفت و به طور کامل نابود شد.

حمله شیمیایی به حلبچە نزدیک به 5,000 غیرنظامی اعم از زنان و کودکان و پیر و جوان را با مواد شیمیایی خفە کرد، بیش از 10,000 نفر را زخمی کرد و بسیاری را مجبور به مهاجرت کرد. وقتی یک هیئت از کنگره آمریکا در بهار 1990 به بغداد سفر کرد و از طارق عزیز، وزیر امور خارجه باعث، پرسید که آیا کشورشان از سلاح‌های شیمیایی علیه کردها استفاده کرده است، او پذیرفت که از سلاح‌های شیمیایی علیه کردها استفاده کرده است. او گفت اگر عراق سلاح هسته‌ای داشته باشد، آن‌ها را علیه کردها استفاده خواهند کرد. فاجعه حلبچه علاوه بر جنبەهای انسانی و اخلاقی، زیان‏هایی در روابط خارجی رژیم بعثی عراق در پی داشت و حتی بسیاری از حامیان رژیم بعث را برآشفته کرد.

سلاح‌های شیمیایی در اسناد دولت عراق

استفاده رژیم عراق از سلاح های شیمیایی بر اساس اسناد و مدارک به آغاز جنگ عراق و ایران برمی گردد.  به موجب سند شماره 3\د\2\2704 مورخ 1 نوامر 1983 که از سوی فرماندهی کل نیروهای مسلح به مدیریت اقلام شمیایی  و به هنگهای ارتش صادر شده است، کە در آن امدە است  موضوع / استفاده از عوامل شیمیایی، در این نامه  رسمی به رضایت صدام حسین فرماندە کل نیروهای مسلح برای استفاده از سلاح های شیمیایی در هر زمان و هر کجا که لازم باشد اشاره شده است. بر اساس اسناد دیگری که به صراحت به استفاده از سلاح شیمیایی در مناطق مختلف کردستان در عملیات انفال و حمله به حلبچه و تعداد قربانیان اشاره شده است.       

سند شماره 153 مورخ 16/3/1988، سند شماره 13/177 مورخ 20/3/1988 و نامه شماره 671 مورخ 20/3/1988. برآوردهای اولیه تلفات غیرنظامی را 2500 نفر اعلام کرده است. و ده ها مجروح علاوه بر چندین نامه دیگر، سند شماره 1/ق1/424 مورخ 18/3/1367 به تفصیل چگونگی حمله شیمیایی حلبچه و دلایل آن را در سند شماره 3405 بیان می کند. مورخ 22\3\1988. دربارە اطلاعاتی را که آنها از یک جاسوس مورد اعتماد دریافت کرده اند توضیح می دهد که پس از بررسی صحت اطلاعات برای آنها ارسال شده است. آنچه مهم است این است که سند می گوید 3000 نیروی ایرانی و 4000 غیرنظامی در حلبچه کشته شدند، علاوه بر این هزاران نفر زخمی شدند و مجروحان به ایران منتقل شدند.

بازتاب حمله شیمیایی به حلبچه در رسانه‌های بین‌المللی

* اولین گزارش در این مورد در روزنامه بریتانیایی گاردین در 22 مارس 1988 منتشر شد. نوشت «قربانیان حلبچه مانند مجسمه هایی هستند که در بناهای تاریخی زیرزمینی در پمپئی (جنوب ایتالیا) یافت شده اند. آنها آنقدر سریع کشته شدند که چهره هایشان. آدم را شوکه میکند در میان انها «چهره نوزادی زیبا  با دهان باز و گریه خفە شده در گلویش زیر بازوی پدرش در مقابل خانه ای که هرگز به او نرسیده، نمایان است. روح شیطانی مرگ ناگهان به مردم حمله کرد در حالی که آنها مشغول انجام امور روزمره خود بودند و فقط عده کمی توانستند با عجلە به خانه های خود بروند وگرنه بقیه همە روی خیابانها خشک  شده بودند.

* روزنامه گونش ترکی  نوشت: «شما نمی توانید در حلبچه که 10 روز پیش به دست نیروهای ایرانی افتاد، به دلیل تعداد زیاد اجساد راه بروید. و نوشت: «حدود 5000 عراقی بر اثر گاز خردل کشته و 5000 نفر دیگر زخمی شده اند.

*  روزنامه دیلی تلگراف لندن در 23 مارس 1988 نوشت: «منظره وحشتناکی از صدها جسد به ظاهر سالم با چشمهای بازدر خیابان های حلبچه دیده میشود. بیش از صدها نفر در بیمارستان های ایران از سوختگیهای شدید و مهلک رنج می برند، شهری که زمانی 70 هزار نفر جمعیت داشت، اکنون شهری متروک و خالی از زندگی است.

* هرالد تریبون بریتانیا در 24 مارس 1988 نوشت: “رژیم عراق باید توسط ملت های جهان به حاشیه رانده شود. صدام حسین هیتلر است.”

* در 26 مارس 1988، بی بی سی گزارش داد که یک پزشک بلژیکی پروفسور اوبن هندریکس، رئیس آزمایشگاه سم‌شناسی بیمارستان گان فلاندر بلژیک و یک پزشک هلندی از سازمان بهداشت جهانی (WHO) و یک متخصص شیمیایی گزارش دادند که از سلاح های شیمیایی علیه غیرنظامیان در حلبچه و اطراف آن استفاده شده است. آنها گفتند  که عراق از 3 نوع گاز مختلف علیه حلبچه استفاده کرده است. این گازها شامل گاز خردل (ایپریت)، گازهای اعصاب (تابون، سارین یا سومان)، VX و گاز سیانوژن هستند.

* در 1 آوریل 1988، خبرگزاری فرانسه گزارش داد که حلبچه، یکی از شهرهای کردنشین عراق، به تصرف نیروهای ایرانی درآمد و در 19 و 20 مارس 1988 توسط عراق بمباران شیمیایی شد.

* نیویورک تایمز در 5 آوریل 1988 نوشت: «این اقدام به هر معنا که باشد جنایت جنگی است، همراه با واکنش های ضعیف و رسمی عراق و بهانه های غیررسمی برای استفاده از سلاح های غیرانسانی».

در مجموع 25 خبرنگار و فیلمبردار از کشورهای مختلف که دو تن از آنها کرد بودند از حمله شیمیایی به حلبچه عکس گرفتند.

ریچارد بیستن، متولد 1963، در سال 2013 بر اثر سرطان در سن 50 سالگی درگذشت. جنایت حمله شیمیایی به حلبچه تأثیر عمیقی بر زندگی او گذاشت و او در بسیاری از کنفرانس‌ها در این باره صحبت کرد. او در کنفرانسی که در مارس 2013 در لندن در مورد حمله شیمیایی به حلبچه برگزار شد، گفت: «تنها چیزی که به من آرامش می‌دهد حضور در دادگاه عالی جنایی است، جایی که شاهد محاکمه علی حسن مجید بودم.»

ریچارد بیستن، خبرنگار و فیلمبردار انگلیسی که در 17 مارس 1988 از طریق کرمانشاه ایران از بریتانیا وارد حلبچه شد، از قربانیان حمله شیمیایی عکس گرفت. در تصاویر؛ او از عمر خاوری که حالا به آرم حلبچه و شهدای حمله شیمیایی تبدیل شده است عکسی انداخت. اگرچه قبل از او رمضان اوزبون و احمدی ناطقی عکس گرفته بودند، اما عکس عمر خاور که اکنون به نشان حلبچه و شهدای حمله شیمیایی تبدیل شده است. ریچارد از طریق دوربین خود توانست به مردم کرد کمک کند و فریاد مردمی که بمباران شیمیایی شده بودند را به تمام دنیا برساند.

ریچارد گزارش‌های خود را در تایمز منتشر کرد و جنجال‌های زیادی را متحمل شد، به‌ویژه از سوی مارگارت تاچر، نخست‌وزیر وقت، که او را به انتشار اطلاعات بی‌اساس و ایجاد خسارت تجاری و اقتصادی به لندن و بغداد متهم کرد.

نقش جهان در تامین سلاح‌های شیمیایی به عراق

رژیم بعثی عراق  با استفاده از ۶ هزار بمب شیمیایی در قالب ٢٨٥ نوبت بمباران، جنایت‌های گسترده‌ای را مرتکب شد که تنها بخش کمی از این جنایتها منتشر شدە است. شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از بمب‌های یافت شده در حلبچە توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده‌اند. داده‌های موجود همچنین دخالت 85 شرکت آلمانی، 19 فرانسوی، 18 بریتانیایی و 18 شرکت آمریکایی در تامین سلاح‌های شیمیایی به عراق را نشان می‌دهد.

پس از جنگ خلیج فارس دوم، که تحقیقات وسیعی توسط متخصصان در عراق انجام شد، نشان داد که 207 شرکت بین‌المللی از کشورهای مختلف، از جمله ایالات متحده، آرژانتین، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، بریتانیا، برزیل، ژاپن، هند، هلند، موناکو، مصر، لهستان، سوئد، سوئیس و یونان، در مسلح کردن عراق مشارکت داشتند. 

به کارگیری سلاح‏های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می‏گرفت که این کشور جزو 120 کشور امضا کننده پروتکل ژنیف در سال ١٩٣١ راجع به منع استفاده از سلاح‏های سمی و خفه کننده با شرط قرار داشت. تا حدود پس از یک ماه از بمباران حلبچه، بازتاب آن در رسانەهای خبری خارجی مشاهده می‏شد. لیکن با پایان جنگ عراق و ایران و نیز اعزام نمایندگان ایران وعراق به سازمان ملل و مذاکره با دبیرکل سازمان ملل، تدریجاً از جنایات عراق در حلبچه همه چیز به فراموشی سپرده شد و همە گزارشهای تهیە شدە از طرف تیم تحقیقاتی سازمان ملل در بارە سلاحهای کشتار جمعی و شیمیایی کە بە مدت ١٠ سال طول کشید تنها بخش كـمی از آن منتشر شد و باقی آن مهر و موم شد و از انتشار آن جلوگیری کردند.

ضرر و زیانهای نسل‌کشی حمله شیمیایی به حلبچە

• هدف اصلی رژیم عراق در حمله شیمیایی به کردستان در سال‌های 1987 تا 1988 اجرای سیاست زمین  سوختە بود.

• حمله شیمیایی به حلبچە منجر بە شهید شدن  5,000 غیرنظامی کە بیشتر آنان زنان و کودکان خردسال بودند و بیش از 10,000 نفر را زخمی کرد. آنها همچنان از دردها و جراحات خود رنج می‌برند و با این رنج جان خود را از دست میدهند، بسیاری از آثار منفی باقی‌مانده و علاج ناپذیر است. حملە شیمایی بە حلبچە هنوز به عنوان بزرگترین و دردناکترین حملهٔ شیمیایی مستقیم از طرف حاکمان خۆد آن کشور به یک منطقهٔ شهرنشین در تاریخ باقی‌مانده‌است.

• همچنین منجر به تفکیک و از هم پاشیدگی خانوادەها شد و 72 خانواده هنوز منتظر 114 کودک گمشده خود هستند.

• کسانی که پس از حمله به ایران گریختند، پس ازبازگشت به زندان قلعه نوگره‌ سلمان در جنوب عراق فرستاده شدند و مورد آزار و شکنجە قرار گرفتند.

 ضررو زیانهای حلبچە و شهر و روستاهای مجاور

طبق آمار مدیریت آمار استان سلیمانیە حملە شیمیایی بە حلپچە بجز شهید شدن ٥٠٠٠ هزار انسان بیگناە و ١٠ هزار مجروح دولت عراق در زمان حکم رژیم بعث ادام بە انجام سیاست سرزمین سوختە نمودە و خسارتهای بیشماری از خود بەر جای گزاشت ازجملە موارد ی کە بە آن اشارە میکنیم: 

• تعداد زیادی از ساختمان‌ها از جمله 24,804 خانه، 112 مدرسه، 32 بیمارستان و مراکز بهداشتی در این منطقه تخریب شدند.

• مهاجرت اجباری ساکنان  کە تعداد 139,472 نفر مهاجرت کردند.

• مناطق حلبچە، سراوان، خورمال، بیاره، و سید صادق همراه با 216 روستا کاملاً نابود شدند.

پرونده حملە شیمیایی حلبچە در دادگاە عالی جنایات عراق

پرونده حمله شیمیایی به حلبچه پس از سال 2003 و سقوط رژیم بعث پرونده حمله شیمیایی به حلبچه در سال 2007 به دادگاه عالی جنایات عراق ارجاع شد و در سال 2010 دادگاه عالی جنایات عراق حکم رای به نسل کشی آن داد. این حکم به تصویب شورای نمایندگان و دولت فدرال عراق رسید. اما تاکنون هیچ نوع خسارتی بە خانوادە قربانیان پرداخت نشده و عدالت در مورد آنها اجرا نشدە است.

*  انچە در باڵا مشاهدە کردید خلاصە از کتابم درمورد حملە شیمیایی بە حلبچە سر آغازی برای نسل کشی انفال ئامادە برای چاپ است.