بمباران شیمیایی سردشت – ۱۳۶۶ (۱۹۸۷ میلادی)

بمباران شیمیایی سردشت – ۱۳۶۶ (۱۹۸۷ میلادی)

عصر روز ۲۸ خرداد ۱۳۶۶ (۲۸ ژوئن ۱۹۸۷)، جنگنده‌های رژیم بعث عراق، شهر مرزی سردشت و روستای مجاور «رشه‌هرمه» را با سلاح‌های شیمیایی ممنوعه حاوی گاز خردل هدف قرار دادند. این حمله یکی از نخستین موارد استفاده از سلاح شیمیایی علیه یک شهر غیرنظامی در ایران در جریان جنگ ایران و عراق بود. پیش از آن نیز ده‌ها روستای غیرنظامی در کردستان عراق از جمله شیخ‌وسان و بلیسان در استان‌های اربیل، سلیمانیه و دهوک توسط رژیم بعث هدف بمباران شیمیایی قرار گرفته بودند که منجر به کشته‌شدن صدها غیرنظامی شد.

تلفات انسانی و پیامدهای پایدار

در ساعات ابتدایی حمله، ۱۰ نفر کشته و بیش از ۶۵۰ نفر به شدت مجروح شدند. بیش از ۸ هزار نفر از ساکنان منطقه در معرض گاز سمی قرار گرفتند. در نهایت شمار قربانیان به ۱۳۰ نفر رسید که شامل ۱۰۹ غیرنظامی و ۲۱ نظامی بود. در میان قربانیان، ۳۹ نفر زیر ۱۸ سال (از جمله ۱۱ کودک زیر ۵ سال) و ۳۴ زن و دختر بودند.

گاز خردل موجب سوختگی شدید پوست، دستگاه تنفس و چشم‌ها شد و عوارض بلندمدت آن شامل ضعف سیستم ایمنی، مشکلات تنفسی مزمن و اختلالات تولید مثل بود. بسیاری از نجات‌یافتگان تا امروز از عوارض درمان‌نشده رنج می‌برند.

پیگیری‌های حقوقی و موانع

در سال ۱۳۸۳ (۲۰۰۴)، دادگاه عمومی تهران رژیم بعث عراق را مسئول حمله سردشت دانست و همچنین ایالات متحده را به دلیل حمایت نظامی و فنی متهم کرد. دادگاه حکم به پرداخت ۶۰۰ میلیون دلار غرامت داد و این حکم به‌صورت رسمی از طریق سفارت سوئیس در تهران (نماینده منافع آمریکا) صادر شد.

با سقوط رژیم بعث و تأسیس دادگاه عالی جنایی عراق، بازماندگان سردشت پرونده خود را به این دادگاه ارائه دادند. اما دادگاه بر پایه قانون شماره ۱۰ سال ۲۰۰۵، که برای رسیدگی به جنایات رژیم بعث تشکیل شده بود، پرونده سردشت را به دلایل مختلف رد کرد و اعلام نمود که این پرونده «خارج از قلمرو عراق و خارج از صلاحیت دادگاه است.»

در سطح بین‌المللی، این حمله در دادگاه هلند در جریان محاکمه فرانز فان آنرات، بازرگان هلندی که مواد اولیه تسلیحات شیمیایی را به عراق فروخته بود، مطرح شد. در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۰۵، بازمانده‌ای از سردشت به نام قادر مولان‌پور (معروف به مام قادر) که تمام خانواده‌اش را از دست داده بود، به عنوان شاهد حضور یافت. روایت او بعدها الهام‌بخش فیلم «دەرگوزا» در سال ۲۰۲۰ شد.

عدالت فراموش‌شده، رنجی ماندگار

تاکنون تنها حدود ۱۵۰۰ نفر از بازماندگان به صورت رسمی به‌عنوان قربانیان سلاح شیمیایی ثبت شده‌اند، در حالی که آمارها از آسیب‌دیدگی حدود ۸ هزار نفر خبر می‌دهد. گزارش‌هایی از فساد و بی‌نظمی در روند ثبت قربانیان منتشر شده است. با وجود برگزاری سالانه مراسم یادبود و سوگواری، عدالت واقعی هنوز محقق نشده است.

نتیجه‌گیری

بمباران شیمیایی سردشت جنایتی بزرگ علیه بشریت بود که تا کنون نه در سطح داخلی و نه در سطح بین‌المللی به آن رسیدگی نشده است. دادگاه‌ها، نهادهای حقوق بشری و دولت‌ها نتوانسته‌اند عدالت را برای خانواده‌های قربانیان فراهم کنند. این جنایت آزمونی اخلاقی برای وجدان جهانی است در برابر وحشی‌گری رژیم بعث عراق و استفاده آن از جنگ‌افزار شیمیایی.

منابع

[1]: آرشیف ملی نسل‌کشی کوردستان – KGNA (https://kgna.krd/ku/12644)
[2]: مرکز تحقیقات قربانیان شیمیایی سردشت – دانشگاه علوم پزشکی ارومیه
[3]: گزارش سازمان جهانی بهداشت درباره آثار درازمدت گاز خردل، ۲۰۰۹
4]: رأی دادگاه عمومی تهران، منتشر شده در آرشیو خبری Payvand، سال ۲۰۰۴
[5]: دادگاه عالی جنایات عراق – قانون شماره ۱۰ سال ۲۰۰۵
[6]: دادگاه فرانس فان انرات – هلند، جلسه استماع رسمی ۱ دسامبر ۲۰۰۵
[7]: گزارش بنیاد شهید و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سال ۱۳۹۹