چەمکی فەرمی تاوانەکانی جەنگ لە داڕشتنی یاسا نێودەوڵەتییە نەریتیەکانەوە سەریهەڵدا کە بۆ شەڕەکانی نێوان دەوڵەتە سەربەخۆکان بەکاردێت، وەک یاسای لیبەر (١٨٦٣)ی سوپای یەکێتی لە کاتی شەڕی ناوخۆی ئەمریکا و ڕێککەوتننامەکانی لاهای ١٨٩٩ و ١٩٠٧ بۆ شەڕی نێودەوڵەتی . دوای جەنگی جیهانی دووەم، دادگاییکردنی تاوانی جەنگی سەرکردەکانی زلهێزەکانی میحوەر، بنەماکانی نورنبێرگی یاسای تاوانی نێودەوڵەتیی دامەزراند، وەک پێناسەکردنی تاوانەکانی جەنگ لە یاسای تاوانکاری نێودەوڵەتیدا. لە ساڵی ١٩٤٩ ڕێککەوتننامەی جنێڤ بە شێوەیەکی یاسایی تاوانە نوێیەکانی جەنگی پێناسە کرد و مەرجی ئەوەی دا کە دەوڵەتەکان دەتوانن دەسەڵاتی دادوەری گشتگیر بەسەر تاوانبارانی جەنگدا بەکاربهێنن. لە کۆتایی سەدەی بیستەم و سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمدا، دادگا نێودەوڵەتییەکان فراوانتر و پۆلەکانی دیکەی تاوانەکانی جەنگیان پێناسە کرد کە لە ململانێ ناوخۆییەکاندا کارپێکرابوون. تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی بریتین لە کردەوەی تاوانکاری بەربڵاو یان سیستماتیکی کە لەلایەن دەسەڵاتێکی دیفاکتۆوە یان بەناوی دەسەڵاتێکی دیفاکتۆوە ئەنجام دەدرێن، بەزۆری لەلایەن دەوڵەتێکەوە یان بەناوی دەوڵەتێکەوە ئەنجامدەدرێن، کە بە شێوەیەکی گەورە مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکەن. بە پێچەوانەی تاوانەکانی جەنگ، مەرج نییە تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی لە چوارچێوەی شەڕدا ڕووبدەن و ئەم تاوانانە پەیوەندییان بە کردەوەی بەرفراوانەوە هەیە نەک کردەوەی تاکەکان. هەرچەندە تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی پەیوەستن بەو کارانەی کە لەلایەن دەسەڵاتەوە یان بەناوی دەسەڵاتەوە ئەنجام دەدرێن، بەڵام پێویست ناکات بەشێک بن لە سیاسەتێکی فەرمی، بەڵکو بە سادەیی دەبێت لەلایەن دەسەڵاتەوە تەحەمول بکرێن. یەکەمین دادگاییکردنی تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی لە دادگای نورنبێرگ بەڕێوەچوو. سەرەتا بۆ بەکارهێنانی یاسایی لەبەرچاو گیرا، بە گشتی بووە ستانداردێکی نێودەوڵەتی بۆ مافەکانی مرۆڤ دوای هۆلۆکۆست، وەک لە جاڕنامەی جیهانی مافەکانی مرۆڤ (1948)دا هاتووە. ئەو گروپانە یان دەوڵەتانەی کە ستانداردەکانی مافی مرۆڤ پێشێل دەکەن یان هانیان دەدەن، وەک لە جاڕنامەکەدا هاتووە، نوێنەرایەتی ئەو نائارامییە سیاسییە دەکەن کە پەیوەندییان بە تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتییەوە هەیە.
تاوانی جەنگ و تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی ئەو کردەوانەن کە سەرپێچی کردن لە بریارەکانی مافی مرۆڤ و یاساکانی جەنگ پێکدەهێنن و بەرپرسیارێتی تاوانکاری گشتی وەک دەوڵەت و بەرپرسیاریەتی تاکەکەسی وەک فەرماندە و سەربازانی لێدەکەوێتەوە. نموونەی تاوانەکانی جەنگ بریتین لە کوشتنی بەئەنقەست خەڵکی مەدەنی یان دیل، ئەشکەنجەدان، مامەڵەی نامرۆڤانە وەک تاقیکردنەوەی چەکی کیمیایی و بایۆلۆژی، لەناوبردنی موڵک و ماڵی مەدەنی، بارمتەگرتن، چەوساندنەوە، لێدان، بەکارهێنانی منداڵی سەرباز، تاڵانکردن و خراپ بەکارهێنانی هێزی سەربازی. تاوانی جەنگ تەنیا لە ململانێی نێوان وڵاتاندا سنووردار نییە، لە کاتی شەڕی ناوخۆشدا ڕوودەدات.
جیاوازی نێوان تاوانەکانی جەنگ و تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی لەوەدایە کە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی کردەوەی تایبەتن کە بە ئەنقەست لەلایەن حکومەتێکەوە یان بەناوی حکومەتێکەوە وەک بەشێک لە سیاسەتێکی فراوان یان ڕێکخراو ئەنجام دەدرێت. لە کاتی شەڕ یان ئاشتیدا بە پێچەوانەی تاوانەکانی جەنگ کە بە شێوەیەکی تایبەت لەلایەن سەربازەکانەوە ئەنجام دەدرێن، تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی لەلایەن دەوڵەت یان بریکارەکانیەوە لەناو حکومەتێکی سەرکوتکەردا ئەنجام دەدرێن. ئه نجامدانی ئه م جۆره کارانه به پێشێلکارییه کی قورسی مافه کانی مرۆڤ هەژمار دەکرێت.
بە درێژایی مێژوو، گەلی کوردستان سەدان جار تووشی تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی بووە، کە بووە هۆی لە دەستدانی سەدان هەزار کەس، ژیانی خەڵکی بێتاوان و خەڵکی سڤیلی وێران کرد و لە ئەنجامدا ئاوارەبوونیان لێکەوتەوە. لێرەدا بە نیازین باسی هەموو ئەو تاوانانە بکەین کە لە بەردەم جیهان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بەرامبەر بە کورد ئەنجامدراون، کە بە بێدەنگی و بێباکییەوە سەیری ئەم تاوانانەیان کردووە.
