هۆلۆکۆست

پێشەکی:
هۆلۆکۆست یەکێکە لە کۆمەڵکوژییە سیستماتیک و دڕندەکان لە مێژوودا، کە لەلایەن ڕژێمی نازی بە سەرۆکایەتی ئەدۆلف هیتلەر لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا ئەنجامدراوە. ئامانجی سەرەکی ئەم تاوانە لەناوبردنی تەواوەتی دانیشتوانی جووەکانی ئەوروپا بوو. جگە لە جووەکان، گروپەکانی تری وەک قەرەجەکان، کەمئەندامان، هاوڕەگەزبازان و نەیارانی سیاسیش کرانە ئامانج.

چوارچێوەی مێژوویی و هێڵی کات:

١٩٣٣: سەرهەڵدانی هیتلەر بۆ دەسەڵات و دەستپێکردنی سیاسەتی دژە جووەکان.

١٩٣٥: دەرکردنی یاساکانی نورنبێرگ و بە یاسایی کردنی جیاکاری لە دژی جووەکان.

١٩٤١- ١٩٤٥: جێبەجێکردنی بەرنامەی “چارەسەری کۆتایی” و دامەزراندنی ئۆردوگای مەرگ.

١٩٤٥: ئازادکردنی کەمپەکان و کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم.

ئۆردوگاکانی مردن و ناوەندەکانی کوشتن:

ئاوشڤیتز-بیرکیناو: گەورەترین و کوشندەترین کەمپە کە زیاتر لە یەک ملیۆن و ١٠٠ هەزار قوربانی هەیە.

ترێبلینکا، سۆبیبۆر، بێلزێک: ناوەندە سەرەکییەکانی کوشتن لە ژێر ئۆپەراسیۆنی ڕینهارد.

داخاو و بوچنڤاڵد: ئۆردوگای کاری زۆرەملێ بۆ زیندانیانی سیاسی و کەمینەکان.

شێوازەکانی کوشتن: ژووری غاز، تەقەکردن، کاری زۆرەملێ، برسێتی.

بەرپرسیارێتی و تاوانباران:

سەرکردە سەرەکییەکانی نازییەکان: ئەدۆلف هیتلەر، هاینریچ هیملێر، جۆزێف گۆبێڵز، ئەدۆلف ئایشمان.

یەکەکانی ئێس ئێس و ئاینساتزگروپن: ڕۆڵی ئەوان لە کوشتنی بەکۆمەڵدا.

دادگاییکردنەکان: دادگاییکردنەکانی نورنبێرگ و دادگاییکردنەکانی تری دوای جەنگ.

دەرئەنجام و کاریگەرییەکانی:

قوربانییەکان: زیاتر لە ٦ ملیۆن جولەکە و ٥ ملیۆن کەمینەکانی دیکە.

کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان: قەیرانی ناسنامە، تێکچوونی دەروونی، ئاوارەبوون.

قەیرانی پەنابەرانی دوای جەنگ.

وەڵام و دادپەروەری نێودەوڵەتی:

ڕێککەوتننامەی جینۆسایدی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ١٩٤٨.

گەیاندنی دادپەروەری: لێپێچینەوە لە تاوانبارانی جەنگی نازی و بەرنامەکانی قەرەبووکردنەوە.

پاراستنی یادگارییەکان و ئەرشیفەکان:

مۆزەخانەکانی هۆلۆکۆست (یادواسم، واشنتۆن، ئاوشڤیتز).

گرنگی گێڕانەوە و شایەتحاڵی ڕزگاربووان.

پڕۆژەی پەروەردەیی و ئەرشیفکردن.

دەرەنجام و وانەکان:

هۆلۆکۆست وەک خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی جینۆسایددا.

گرنگی پەروەردە و یادکردنەوە و ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی.

سەرچاوەکان:

مۆزەخانەی یادەوەری هۆلۆکۆستی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (USHMM) – www.ushmm.org

یاد ڤاشێم – www.yadvashem.org

مۆزەخانەی ویلایەتی ئاوشڤیتز-بیرکیناو – www.auschwitz.org

هاوپەیمانی نێودەوڵەتی یادکردنەوەی هۆلۆکۆست (IHRA) – www.holocaustremembrance.com

نووسینگەی ڕێگریکردن لە جینۆسایدی نەتەوە یەکگرتووەکان – www.un.org/en/genocideprevention/